Przypis nr 94

Posadnik – najważniejszy dostojnik republiki nowogrodzkiej, odpowiedzialny za bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne miasta, jego funkcjonowanie i organizowanie działalności wiecu. Kierował też polityką zagraniczną. W X w. posadnikiem nazywano przedstawiciela władcy kijowskiego, jeśli ten nie przysyłał do Nowogrodu Wielkiego oddzielnego księcia. Pod koniec XI w. sytuacja się zmieniła. Posadnika zaczął wybierać wiec, spośród warstwy możnowładczej. Jego kompetencje nie są znane. Za rządów księcia Wsiewołoda I Mścisławowicza (1117–1136) nastąpił kolejny etap ewolucji tego urzędu. Posadnik przestał być wówczas dostojnikiem u boku księcia, stając się od niego niezależny. W wyniku buntu z 1136 r. powołano do życia instytucję sądu, rozstrzygającego istotne dla Nowogrodzian sprawy, w którym – co prawda – główna rola przypadła księciu, niemniej jednak jego decyzje musiały być akceptowane przez posadnika. Wzmocniło to pozycję tego ostatniego i uczyniło z niego najważniejszego przedstawiciela nowogrodzkiej społeczności. Do końca XIII w. nie został określony czas sprawowania urzędu posadnika, ani jego dokładne kompetencje. Stanowisko to było przedmiotem rozgrywek między wpływowymi grupami bojarów nowogrodzkich, prowadzących niekiedy do fizycznej eliminacji osoby, pełniącej ten urząd. Taką sytuację odnotowujemy np. w 1167 r., kiedy to zamordowany został posadnik Zachariasz Nerewin, a jego miejsce zajął Jakun. Na przełomie XIII i XIV w. określono krąg osób, spośród których miał być wybierany posadnik i ustalono jego roczną kadencję, co uczyniło z walki o ten urząd stały element nowogrodzkiego życia politycznego. Z kolei na początku lat sześćdziesiątych XIV w. doszło do uzgodnienia, że tytuł posadnika przysługiwać będzie sześciu bojarom, po jednym z każdego końca (z wyjątkiem płotnickiego, z którego wyznaczano dwóch, tym samym uzyskując równowagę między stroną Sofijską a targową). Spośród nich był wyłaniany główny posadnik. Wyboru dokonywano w początkach roku. Do kolejnych zmian, dotyczących funkcjonowania tego urzędu, doszło pod koniec drugiej dekady XV w. Wówczas podwojono liczbę osób noszących tytuł posadnika i zmieniono zasady ich wyboru w poszczególnych końcach: z nerewskiego i sławieńskiego wybierano odtąd po trzech, a z pozostałych – po dwóch. Przy okazji skrócono też do pół roku kadencję głównego posadnika, wybieranego spośród dwunastu urzędników. W 1423 r. zwiększono liczbę dostojników, mających prawo do noszenia tytułu posadnika, do 24, a w 1463 r. – do 36. Instytucja posadnika zlikwidowana została w styczniu 1478 r. w ramach układu, na mocy którego Nowogród Wielki przeszedł pod władzę Iwana III Srogiego.