Przypis nr 1126

Bazyli – arcybiskup nowogrodzki w latach 1330–1352. Nosił chrzcielne imię Grzegorz. W młodości był kapłanem w cerkwi św. św. Kosmy i Damiana przy ulicy Chołopiej. Miał też odbyć kilka dalekich podróży: do Ziemi Świętej, a być może również – do Konstantynopola. Z ich powodu Nowogrodzianie nadali mu przydomek Pątnik. W styczniu 1331 r., osiem miesięcy po rezygnacji Mojżesza z godności władyki, został wybrany przez mieszkańców miasta nad Wołchowem na arcybiskupa. Najwyższych święceń udzielił mu metropolita w sierpniu 1331 r. Podobnie jak jego poprzednicy, nie ograniczał się jedynie do spraw kościelnych, ale brał aktywny udział w życiu publicznym północnoruskiej republiki. Dla przykładu: w latach 1333–1337 kilkakrotnie stawał na czele poselstw, wysyłanych przez Nowogrodzian do księcia moskiewskiego Iwana Kality, w okresie późniejszym zaś – prowadził w ich imieniu pertraktacje z Symeonem Dumnym. W 1352 r. miał osobiście czuwać nad budową grodu w Orzeszku (późniejszej Twierdzy Szliselburskiej). Kontynuował też zabiegi swego poprzednika, Mojżesza o uzyskanie od patriarchy Konstantynopola możliwie szerokiego zakresu autonomii dla arcybiskupstwa nowogrodzkiego. W latach 40. XIV w. podjął – jak sądzą niektórzy badacze – starania o uzyskanie autokefalii dla swojej eparchii, zakończone najprawdopodobniej tylko połowicznym sukcesem. Symbolem wyjątkowego statusu nowogrodzkiego władyki w strukturze Cerkwi Ruskiej miał być odtąd tzw. „biały kłobuk”, nakrycie głowy przynależne jedynie metropolitom, przysłany Bazylemu Pątnikowi ok. 1350 r. – jak chce miejscowa tradycja – przez patriarchę konstantynopolitańskiego. Dostojnik ten prowadził też ożywioną działalność fundacyjną. Zlecił gruntowny remont świątyni Mądrości Bożej (1333–1342) oraz rozbudowę siedziby arcybiskupów (1341–1350), kontynuował prace nad otoczeniem całego obszaru Dziedzińca linią murowanych fortyfikacji (1331–1334), zainaugurował budowę nowej cerkwi Zwiastowania Bogurodzicy na Rurykowym Grodziszczu (1342), ufundował m.in. świątynię pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy na terenie Monasteru Zwierzynieckiego (1335) i przybytek św. św. Kosmy i Damiana (1345/1346). Bazyli Pątnik parał się twórczością literacką. Jest autorem Posłania o raju, a być może też – relacji z podróży do Konstantynopola. Zmarł 3 VII 1352 r., podczas epidemii „czarnej śmierci”, w drodze powrotnej z Pskowa do Nowogrodu Wielkiego i został pochowany w soborze Mądrości Bożej. Jest świętym Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej.