Przypis nr 572

Antoni – arcybiskup nowogrodzki w latach 1210–1220 i 1225–1229. Przed złożeniem ślubów mniszych znany był w Nowogrodzie Wielkim jako Dobrynia Jadrejkowicz. W młodości, ok. 1200 r. (a więc tuż przed zdobyciem i złupieniem Konstantynopola przez uczestników czwartej wyprawy krzyżowej w 1204 r.) przebywał nad Bosforem, z zapałem zwiedzając tamtejsze kościoły i monastery. Wrażenia z pobytu w bizantyńskiej stolicy zawarł w spisanym już po powrocie do ojczyzny itinerarium, któremu późniejsza tradycja nadała tytuł Ksiąg pielgrzymich. Dobrynia Jadrejkowicz uznawany jest za pierwszego Nowogrodzianina, który pozostawił po sobie relację z podróży do Konstantynopola – zachowało się jeszcze kilka innych tego rodzaju utworów z XIV w. m.in. opis stolicy cesarstwa pióra Stefana z Nowogrodu z 1348/1349 r. Niektórzy badacze próbują też przypisywać Dobryni autorstwo sekwencji, poświęconej czwartej krucjacie, zawartej w naszym źródle. Gruntowna analiza porównawcza języka i stylu Ksiąg pielgrzymich oraz interesującej nas tu narracji wykluczyła jednak taką możliwość. Nie wiadomo, kiedy Jadrejkowicz powrócił do Nowogrodu Wielkiego. Musiało się to stać przed styczniem 1210 r. Autor latopisu wspomina też o relikwiach, przywiezionych przez niego z Konstantynopola: pod pojęciem „Grób Pański” kryje się tu najprawdopodobniej miara, wg której został później wykonany ołtarz w nowogrodzkiej świątyni Sofii – Mądrości Bożej. Dobrynia mógł w Konstantynopolu zmierzyć pokrywę sarkofagu, uznawaną za kamień z grobowca Chrystusa, zabraną przez cesarza Manuela I Komnena z Efezu i zdeponowaną w monasterze Pantokratora. Niektórzy badacze przypuszczają, że Jadrejkowicz rzeczywiście przywiózł do Nowogrodu Wielkiego część Drzewa Krzyża Świętego, upatrując dowodu na poparcie tej tezy w krzyżu procesyjnym, tradycyjnie łączonym z imieniem arcybiskupa Antoniego, przechowywanym w soborze Sofijskim. O tym, iż jego fundatorem był Dobrynia-Antoni informowała zamieszczona na nim inskrypcja. Zabytek datuje się na 1212 r. W połowie XIX w. został poddany tak gruntownej „renowacji”, że o jego pierwotnej formie pozwalają sądzić tylko wykonane wcześniej odrysy. Miały się w nim znajdować relikwie Drzewa Krzyża Świętego. Po powrocie z Konstantynopola Dobrynia postrzygł się na mnicha w Monasterze Przemienienia Pańskiego w Chutyni. W styczniu 1210 r. został obwołany arcybiskupem nowogrodzkim w miejsce deponowanego Mitrofana, a następnie wyświęcony przez metropolitę kijowskiego. Godność tę pełnił formalnie do 1220 r. W okresie tym ufundował kilka obiektów sakralnych, m.in. cerkiew św. Antoniego na kremlu. W 1218/1219 r. Nowogrodzianie ponownie zapragnęli oddać tron arcybiskupi Mitrofanowi, a do ich życzenia przychylił się metropolita kijowski w marcu 1220 r. Dobryni-Antoniemu powierzył wówczas biskupstwo w Przemyślu. Po śmierci Mitrofana, w latach 1223–1225 godność nowogrodzkiego władyki piastował tymczasowo Arseniusz Mnich. Jadrejkowicz powrócił nad Wołchow w 1225 r. i zasiadł ponownie na tamtejszym tronie arcybiskupim. Ustąpił z niego w 1228 r., chcąc osiąść w Monasterze Przemienienia Pańskiego w Chutyni. Wywołało to niezadowolenie Nowogrodzian, posądzających Arseniusza o to, iż działając w porozumieniu z księciem, podstępnie pozbawił Antoniego urzędu. Dobrynię sprowadzono z powrotem do miasta i osadzono w dworze arcybiskupim. W 1229 r. był on jednak zmuszony, ze względu na pogarszający się stan zdrowia, ostatecznie zrezygnować z przewodzenia eparchii i udać się do monasteru. Na jego następcę wybrano wówczas Spirydona. Antoni zmarł 8 X 1232 r. Jego ciało złożono w soborze Mądrości Bożej. W późniejszych wiekach zaczęto w Nowogrodzie Wielkim uznawać go za świętego.