Przypis nr 1088

Mojżesz – arcybiskup nowogrodzki w latach 1325–1330 i 1352–1359. Pochodził z zamożnej rodziny, osiadłej w Nowogrodzie Wielkim. Od wczesnej młodości zdradzał inklinacje do życia kontemplacyjnego. Był mnichem m.in. w Monasterze Zaśnięcia Bogurodzicy w Twerze. Przez pewien czas pełnił funkcję archimandryty klasztoru św. Jerzego, a następnie udał się do monasteru Trójcy Świętej w Kołomcach. Został wyniesiony do godności władyki decyzją ogółu Nowogrodzian w lutym 1325 r., a następnie – wyświęcony na arcybiskupa przez metropolitę Piotra w Moskwie. Podczas wizyty w tym mieście miał też możliwość wziąć udział w uroczystym pochówku księcia Jerzego Danielewicza, zamordowanego w Ordzie. Do Nowogrodu Wielkiego powrócił Mojżesz w 1326 r. Z funkcji zwierzchnika eparchii nowogrodzkiej zrezygnował w 1330 r., pragnąc przyjąć wielką schimę. Arcybiskupem został wówczas Grzegorz-Bazyli. Mojżesz powrócił na tron po jego nagłej śmierci w lipcu 1352 r. Godność władyki pełnił aż do 1359 r., kiedy to – ze względu na nasilające się problemy zdrowotne – zmuszony był opuścić dwór arcybiskupi. Udał się do Monasteru Skoworodskiego, znajdującego się nieopodal Grodziszcza Rurykowego. Tam też zmarł 25 I 1362 r. i został pogrzebany. Należy pamiętać, że pierwsza połowa XIV w. to trudny okres w dziejach eparchii nowogrodzkiej – jej zwierzchnicy z zaniepokojeniem obserwowali zmianę w statusie metropolity kijowskiego, rezydującego od 1325 r. w Moskwie. Obawiając się wzrostu wpływu książąt moskiewskich na funkcjonowanie Cerkwi Ruskiej, podjęli zabiegi dyplomatyczne, mające na celu uzyskanie od patriarchy konstantynopolitańskiego potwierdzenia autonomii arcybiskupstwa nowogrodzkiego w obrębie metropolii kijowskiej, a być może również – jak chcą niektórzy badacze – nadanie mu autokefalii. Starania te zakończyły się połowicznym sukcesem: w 1354 r. patriarcha Filoteusz Kokkinos i cesarz Jan VI Kantakuzen uznali prawo nowogrodzkiego władyki do zwracania się w ważnych sprawach bezpośrednio do Konstantynopola, z pominięciem metropolity w Moskwie. Mojżesz aktywnie angażował się w sprawy polityczne: w 1328 r. posłował do Pskowa, do księcia Aleksandra II Michałowicza, aby skłonić go do wizyty w Ordzie. Prowadził także ożywioną działalność fundacyjną. Z jego inicjatywy powstały m.in. cerkiew Narodzenia Bogurodzicy w Monasterze Dziesięcinnym (1327/1328), murowana świątynia w Monasterze Zesłania Ducha Świętego (1357) i przybytek św. Prokopiusza na Dworze Jarosławowym (1359). Został zaliczony w poczet świętych Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej.