Przypis nr 109

Cerkiew św. Jana Chrzciciela „na opokach” (na Targu) – przybytek, usytuowany w północno-zachodniej części Targu, nieopodal cerkwi św. Jerzego, jest nieomal najstarszym obiektem sakralnym w tym rejonie Nowogrodu Wielkiego. Jak podaje autor naszego źródła, murowaną świątynię ufundował tu w 1127/1128 r. książę Wsiewołod I Mścisławowicz z okazji przyjścia na świat swego pierworodnego syna Iwana. Utrwalona przez tradycję nazwa budowli pozwala przypuszczać, iż na początku XII w. koryto Wołchowa miało trochę inny układ niż obecnie, a cerkiew wzniesiono na nadbrzeżnej skale, stale omywanej przez wody rzeki. W jej pobliżu znajdował się też wówczas dwór pewnego Nowogrodzianina o imieniu Pietriata (Piotr). Budowę przybytku ukończono w 1130/1131 r. Książę ok. 1135 r. przekazał świątynię tzw. Iwanowskiej setce, najstarszej gildii kupców nowogrodzkich, skupiających osoby handlujące woskiem i miodem. Od tego momentu spełniała ona szereg funkcji świeckich: w jej podpiwniczeniu znajdował się skład towarów, a także przechowywane były obowiązujące wzorce miar i wag. W cerkwi odbywały się również posiedzenia specjalnego kupieckiego sądu, w którego skład wchodziło pięciu ławników oraz tysięcznik. Ufundowana przez księcia Wsiewołoda budowla została najprawdopodobniej rozebrana w drugiej połowie XII w. W najstarszym latopisie nowogrodzkim czytamy o tym, iż w 1184/1185 r. na Targu wzniesiono kolejną murowaną świątynię, dedykowaną św. Janowi Chrzcicielowi. Stało się to z inicjatywy ówczesnego arcybiskupa grodu nad Wołchowem, Eliasza-Jana II i jego brata, Gabriela-Grzegorza. Kolejną przebudowę cerkwi św. Jana Chrzciciela „na opokach” zainicjował w 1453 r. arcybiskup nowogrodzki Eutymiusz II. Cerkiew kilkakrotnie przebudowywano w XVII–XIX w.