Przypis nr 234

Cerkiew św. Paraskiewy Piątnicy na Targu – świątynia, usytuowana w sąsiedztwie soboru św. Mikołaja (vide: przypis 80) oraz cerkwi Zaśnięcia Bogurodzicy (vide: przypis 126), dedykowana św. Paraskiewie Piątnicy († XI w.), na Rusi utożsamianej często z męczennicą Paraskiewą z Ikonium († III w.), niezwykle ważnej postaci w słowiańskim folklorze, a w Nowogrodzie Wielkim – uznawanej przede wszystkim za opiekunkę osób trudniących się handlem. Jak czytamy w naszym źródle, pierwszą, zapewne drewnianą cerkiew, poświęconą św. Paraskiewie, wybudowali w 1156/1157 r. na Targu „przybysze zza morza”, tj. zagraniczni kupcy. Przybytek ten uległ najprawdopodobniej zniszczeniu w trakcie pożaru. Kolejną świątynię ufundowali w tym samym miejscu w 1191/1192 r. dwaj Nowogrodzianie: Konstantyn i jego nieznany nam z imienia brat. I ona przetrwała zaledwie kilkanaście lat. Anonimowy autor Latopisu nowogrodzkiego pierwszego starszej redakcji odnotował, że 30 VIII 1207 r. „kupcy zamorscy” ukończyli budowę murowanej cerkwi św. Piątnicy. Zdaniem niektórych badaczy, pod terminem tym nie kryją się cudzoziemcy, lecz Nowogrodzianie, zajmujący się zagranicznym handlem. Warto jednak mieć na uwadze fakt, iż w łacińskiej wersji układu, negocjowanego w 1268/1269 r. między przedstawicielami ośrodka nad Wołchowem, a kupcami z Lubeki i Gotlandii, znajduje się zapis, zobowiązujący niemieckich i gotlandzkich przybyszów, opuszczających terytorium republiki nowogrodzkiej, do uiszczania na rzecz przybytku św. Paraskiewy specjalnej daniny w wysokości jednej marki srebra. Omawiany tu zabytek wywarł znaczny wpływ na późniejszą architekturę sakralną Nowogrodu Wielkiego. Co ciekawe, pewne podobieństwo do niego można dostrzec w niektórych średniowiecznych budowlach gotlandzkich, np. w założeniach XIII-wiecznego kościoła św. Larsa (Laurencjusza) w Visby, obecnie znajdującego się w ruinie. W późniejszych wiekach cerkiew św. Paraskiewy była wielokrotnie przebudowywana. W 1340 r. zawaliła się w trakcie pożaru. W 1345 r. została odbudowana z inicjatywy dwóch Nowogrodzian: Andrzeja, syna tysięcznika oraz Pawła Pietriłowicza. Konsekrował ją arcybiskup Bazyli. Kolejny remont przybytku został zlecony w 1524 r. przez Dymitra Syrkowa, wywodzącego się z moskiewskiej rodziny kupieckiej, osiedlonej u schyłku XV w. w Nowogrodzie Wielkim. Następne przebudowy miały miejsce w XVII–XIX w. Zabytek stanowi aktualnie filię Państwowego Muzeum Historycznego.