Przypis nr 80

Sobór św. Mikołaja na Dworze Jarosławowym (na Targu) – najstarszy obiekt sakralny na Targu, a także drugi pod względem wieku zabytek architektury Nowogrodu Wielkiego. Świątynia, dedykowana św. Mikołajowi z Miry († 342 r.), została ufundowana w 1113 r. przez księcia Mścisława Haralda Wielkiego. W przekazach latopisów nowogrodzkich nie odnotowano, ile lat trwały prace budowlane. Znawcy zagadnienia przypuszczają, że ukończono je w 1117/1118 r. Przyjmuje się też, iż omawiana budowla jest dziełem mistrzów, sprowadzonych przez księcia Mścisława z Kijowa. Wśród badaczy dość powszechna jest opinia, że pierwotnie przybytek ten stanowił integralną część rezydencji książęcej. W ten sposób tłumaczy się często fakt, że początkowo we wnętrzu obiektu nie było schodów wiodących na emporę. Można się było na nią dostać jedynie przez drewniane przejście, które łączyło świątynię bezpośrednio z dworem władcy, sąsiadującym z nią od strony południowo-zachodniej. W połowie XII w., najprawdopodobniej w związku ze zmianą funkcji soboru po przeniesieniu siedziby książęcej na Rurykowe Grodziszcze, w południowej części narteksu dobudowano schody, prowadzące na wyższy poziom. Wnętrze zabytku zdobiły malowidła naścienne, wykonane ok. 1118–1120 r. Były one najprawdopodobniej dziełem artystów, sprowadzonych przez Mścisława Haralda Wielkiego lub też jego syna, Wsiewołoda, z Kijowa. Sobór św. Mikołaja, chociaż znajdował się w jednej z najważniejszych części Nowogrodu Wielkiego, był stosunkowo rzadko przebudowywany. Wzmianki na jego temat, które odnajdujemy na kartach Latopisu nowogrodzkiego pierwszego, odnoszą się przede wszystkim do spełnianej przez niego funkcji swoistego punktu zbornego, przy którym mieszkańcy miasta gromadzili się na wiec (1217/1218, 1255/1256, 1270/1271). Obecnie jest filią Państwowego Muzeum Historycznego w Nowogrodzie Wielkim.