Przypis nr 465

Cerkiew Przemienienia Pańskiego na Nieriedicy – Nieriedica jest niewielkim wzniesieniem, usytuowanym na prawym brzegu Wołchowa, między korytem Małego Wołchowca a tzw. kanałem Sieversa, przekopanym w latach 1798–1803. Znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie Grodziszcza Rurykowego, ale – ze względu na położenie na podmokłym terenie zalewowym – przez znaczną część roku nie ma z nim połączenia lądowego. W tym trudno dostępnym miejscu u schyłku XII w. miała powstać jedna z najpiękniejszych świątyń Nowogrodu Wielkiego. Inicjatorem wzniesienia przybytku był książę Jarosław IV Włodzimierzowicz. Wielu historyków przypuszcza, iż kierowała nim przede wszystkim chęć upamiętnienia swoich dwóch, przedwcześnie zmarłych synów: Iziasława i Rościsława. W tym samym celu ich matka, nieznana nam z imienia małżonka Jarosława, w 1199/1200 r. ufundowała cerkiew Narodzenia Bogurodzicy na Michalicy (vide: przypis 472). Niektórzy badacze sugerują nawet, iż położony nieopodal książęcej siedziby na Grodziszczu Rurykowym obiekt miał w zamyśle jego twórców pełnić rolę rodowego grobowca. Przypuszczenia te są jednak tylko częściowo uzasadnione. Iziasław i Rościsław Jarosławowicze zostali wszak pochowani w innym miejscu: w monasterze św. Jerzego (vide: przypis 98). Grobowce książęce, umieszczone we wnętrzu cerkwi na Nieriedicy, pochodzą natomiast z okresu o wiele późniejszego. Niewątpliwy walor świątyni stanowią freski, zdobiące jej wnętrze. Ukończono je, jak informuje autor naszego źródła, już w 1199/1200 r. Ich autorami byli najprawdopodobniej miejscowi, nowogrodzcy artyści, chociaż w literaturze przedmiotu pojawiają się także przypuszczenia, iż w pracach nad polichromią cerkwi na Nieriedicy mógł brać udział Elizeusz Piotrowicz Greczyn († 1231 r.), twórca ikon i malowideł naściennych, wspomniany w latopisach i wielu gramotach na korze brzozowej. Nieopodal świątyni Przemienienia Pańskiego na Nieriedicy istniał też w pewnym okresie męski monaster. Najstarsza wzmianka na jego temat w naszym źródle odnosi się do wydarzeń z 1219 r. – to w jego murach miał wówczas znaleźć schronienie deponowany z katedry arcybiskupiej Dobrynia-Antoni. Wspólnota od XVI w. zaczęła chylić się ku upadkowi. Ostatecznie monaster na Nieriedicy został zlikwidowany w 1764 r. Obiekt jest obecnie filią Państwowego Muzeum Historycznego w Nowogrodzie Wielkim.