Przypis nr 92

Monaster Narodzenia Bogurodzicy (Antoniewski) – usytuowany na prawym brzegu Wołchowa, na północ od linii średniowiecznych umocnień miejskich, jest jedną z najstarszych wspólnot klasztornych w Nowogrodzie Wielkim. Jeśli wierzyć tekstom hagiograficznym, został on założony przez św. Antoniego Rzymianina († 1147 r.), italskiego mnicha, rozmiłowanego w języku greckim, którego morskie fale porwały z nadbrzeżnej skały, a następnie – po długiej podróży m.in. po Newie i jeziorze Ładoga – nurt rzeki wyrzucił go na stały ląd nieopodal Nowogrodu Wielkiego. W rzeczywistości późniejszy święty przybył najprawdopodobniej nad Wołchow z Ławry Kijowsko-Pieczerskiej. Własny monaster miał on tu ufundować w 1106 r. Najwcześniejsza wzmianka na temat tej wspólnoty w Latopisie nowogrodzkim pierwszym starszej redakcji pojawia się właśnie w opisie wydarzeń z 1117/1118 r. Antoni zainicjował wówczas budowę murowanej świątyni monastycznej pod wezwaniem Narodzenia Bogurodzicy. Miała ona zostać ukończona w 1119/1120 r. Niewątpliwym walorem zabytku są malowidła naścienne, ukończone – jak zaświadcza autor Latopisu nowogrodzkiego pierwszego starszej redakcji – w 1125/1126 r. W 1131/1132 r. biskup nowogrodzki Nifont ustanowił Antoniego Rzymianina pierwszym igumenem założonego przez niego monasteru. Godność tę sprawował on nieprzerwanie aż do śmierci, która nastąpiła 3 VIII 1147 r. Na gruncie nowogrodzkim jego kult rozwinął się niezwykle szybko, na oficjalne zaliczenie w poczet świętych Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej przyszło mu jednak czekać aż do 1597 r. Świątynia Narodzenia Bogurodzicy jest jedyną budowlą średniowieczną na terenie monasteru, która przetrwała do naszych czasów. Nie zachowała się ani murowana sala jadalna, którą Antoni polecił wznieść w 1127/1128 r., ani kamienna cerkiew nadbramna Spotkania Pańskiego, ufundowana w 1365 r. przez arcybiskupa Aleksego. Obecnie monaster stanowi filię Państwowego Muzeum Historycznego w Nowogrodzie Wielkim.