Tłumaczenie i odczyt dziejów roku 6746 (1238)
Wybierz rok
Folio 121Въ лѣ[то] 6746 (1238) створи манастырь ȣ с[вѧ]т[о]го Павла СеменоваяБорисовича. В то лѣ[то] придошаиноплеменьници г[лаго]лемиі Татарове на землю рѧзаньскѹю множьство бещисла акыпрѹзи. і первое пришедше і сташа о Нѹзлѣ і взѧша ю і сташа станомь тѹ. і ѿтолѣ послаша послы своя женѹ чародѣіцю і два мѹжа с нею къкн[ѧ]земъ рѧзаньскымъ просѧче ѹ нихъ десѧтины во всемь і в лю[де]хъ и въ кн[ѧ]зехъ і въконихъ во всѧкомь десѧтое.кн[ѧ]зи же рѧзаньстии ГюргіІнъгворовъ братъ Олегъ Романъ Інъгоровичь і мѹромьскыFolio 121’и проньскыи не въпѹстѧчекъ градомъ выѣхаша противѹ имъ на Воронажь. і рекоша имъ кн[ѧ]зи. олна насъ всѣхъ не бѹдеть то [же] все то вашебѹдеть. і ѿтолѣ пѹстишаіхъ къ Юрью въ Володимирьі ѿтолѣ пѹстиша о Нѹхлѣ Татары въ Воронажи. послашаже рѧзаньстии кн[ѧ]зи къ Юрью Володимирьскомѹ просѧче помочи іли самомѹпоіти. Юрьі же самъ не поідени послѹша кн[ѧ]зиі рѧзаньскыхъ молбы но самъ хотѣособь брань створити. но ѹже бѧше Б[ож]ию гнѣвѹ не противитисѧ яко ре[че]но бы[сть] дрѣвлеІс[ѹс]ѹ Наѹгинѹ Б[ого]мь. егда веде я на землю обѣтованѹютогда ре[че]. азъ послю на нѧ преFolio 122же васъ недоѹмѣние и грозѹ і страхъ и трепетъ. такоже и преже сихъ ѿя Г[оспод]ь ѹ насъсилѹ а недоѹмѣние и грозуі страхъ и трепетъ вложи в насза грѣхы наша. тогда же иноплеменьници поганииостѹпиша Рѧзань і острогомь оградиша и. кн[ѧ]зь жерѧзаньскыи Юрьи затворісѧ въ градѣ с людми. кн[ѧ]зьже Романъ Инъгоровичь стабитисѧ противѹ ихъ съ своими лю[дь]ми. кн[ѧ]зь же ЮрьиВолодимирьскыи тогдапосла Еремѣя въ сторожихъвоеводою і снѧсѧ с Романомь. і остѹпиша ихъ Татарове ѹ Коломны і бишасѧкрѣпко і прогониша ихък надолобомъ и тѹ ѹбиFolio 122’ша кн[ѧ]зѧ Романа і Еремѣя имного паде тѹ съ кн[ѧ]земь і съ Еремѣемь. москвичи же(...) ничегоже не видѣвше. Татарове же взѧша градъ м[ѣсѧ]ца дека[брѧ] въ 21 а пристѹпили въ 16то[го] же м[ѣсѧ]ца. такоже ізбиша кнѧзѧ і кнѧгыню і мѹжи і женыі дѣти черньца і черноризицьіерѣя овы огнемь а інѣхъмечемь. порѹгание черницамъ и попадьямъ і добрымъженамъ и д[ѣ]в[и]цамъ пред м[а]т[е]рьми и сестрами. а еп[иско]па ѹблюдеБ[ог]ъ ѿѣха проче во тъ годъ егдарать остѹпи градъ. і кто бра[ть]ео семь не поплачетсѧ. кто сѧ насосталъ живыхъ. како они нужнѹю і горкѹю см[е]рть подъяша. да и мы то видѣвше ѹстрашилисѧ быхомъ і грѣхоFolio 123въ своіхъ плакалисѧ съ въздыханиемь д[е]нь і нощь. мыже въздыхаемъ д[е]нь і нощь пекѹщесѧ о імѣнии і о ненавісти бра[ть]и. но на предлежащаявъзвратимсѧ. тогда же Рѧзань безбожнымъ и поганымъ Татаромъ вземшемъпоідоша къ Володимирю множство кровопролитець кр[ес]тьяньскыя кръви. кн[ѧ]зь же Юрьі выстѹпи ізъ Володимирѧі бѣжа на Ярославль а въ Володимири затворисѧ с[ы]нъ егоВсеволодъ съ м[а]т[е]рью і съ вл[ады]кою і со всею областию своею. безаконьниі же Ізмаільтиприближишасѧ къ градѹі остѹпиша градъ силою і отыниша тыномь всь. і бы[сть] назаѹтрье ѹвидѣ кн[ѧ]зь ВсеFolio 123’володъ и вл[ады]ка Митрофанъ якоѹже взѧтѹ быти градѹ внидоша въ ц[е]рк[о]вь с[вѧ]тѹю Б[огороди]цю и истригошасѧ вси въ образъ та[же]въ скимѹ ѿ вл[ады]кы Митрофана кн[ѧ]зь и кнѧгыни дчи исноха і добрии мѹжи і жены.і яко ѹже безаконьнии приближишасѧ поставивше порокы взѧша град і запалиша иогнемь в пѧ[ток] преже мѧ[со]пѹ[ст]ныя нед[ѣли]. і ѹвидѣвше кн[ѧ]зь і вл[ады]каі кнѧгыни яко зажженъбы[сть] градъ а лю[дь]е ѹже огнемькончаваютсѧ а іниі мечемьвбѣгоша въ с[вѧ]тѹю Б[огороди]цю і затворишасѧ в полатѣ. поганиі же ѿбивше двьри зажгоша ц[е]рк[о]вь наволочивше лѣсаі іздвушиша всѧ. ти тако скончашасѧ предавше д[ѹ]ша своFolio 124я Г[осподо]ви. інии же погнашасѧ поЮрьи кн[ѧ]зи на Ярославль. кн[ѧ]зьже Юрьи посла Дорожа въ просокывъ 3хъ 1000хъ. і прибѣжа Дорожь і рече. а ѹже кн[ѧ]же обишлінас около. і нача кн[ѧ]зь полкъ ставити около себе і се внезапѹТатарове приспѣша. кн[ѧ]зь жене ѹспѣвъ ничтоже побѣжеі бы на рѣцѣ Сити і постигоша іі животъ свои сконча тѹ. Б[ог]ъже вѣсть како скончасѧ. мно[го]бо г[лаго]лють о немь инии. Ростовъже и Сѹждаль разидесѧ розно.оканьнии же они ѿтолѣ пришедше взѧша Москвѹ Переяславль Юрьевъ ДмитровъВолокъ Тфѣрь. тѹ же і с[ы]нъ Ярославль ѹбиша. ѿтолѣ жепридоша безаконьнии і оступиша Торжекъ на сборъ ч[ис]тоі нед[ѣли]Folio 124’і отыниша тыномь всь около якоже инии гради имахѹ. ибишасѧ тѹ оканнии порокы подвѣ нед[ѣли] і ізнемогоша[сѧ] лю[дь]е въ градѣ а із Новагорода имъ не быпомочи но ѹже кто же собѣ сталъ бѣ в недоѹмѣнии и страсѣ. і тако погании взѧша градъ і ісѣкоша всѧ всѧ ѿ мѹжьска полѹ і до женьска иерѣіскыи чин всь і черноризьскыи а все ізъобнажено і порѹгано горкою и бѣдною смертью предаша д[ѹ]ша своя Г[осподо]вим[ѣсѧ]ца марта въ 5 на памѧ[ть] с[вѧ]то[го]мѹ[ченика] Никона въ сре[дѹ] сре[до]хр[ес]тьную. тѹ же ѹбьени бышаІванко посадникъ новоторжьскыи Якимъ ВлѹньковичьГлѣбъ Борисовичь МихаілоМоисиевичь. тогда же ганѧFolio 125шасѧ оканьнии безбожнициѿ Торжкѹ Серегѣрьскымъпѹтемь оли и до Игначакр[ес]та а все лю[д]и сѣкуще акытравѹ за 100 верстъ до Новагорода. Новъгородъ же заступи Б[ог]ъ і с[вѧ]тая великая і зборная ап[осто]л[ьс]кая ц[е]ркы с[вѧ]тая Софьяі с[вѧ]тыі Кюрилъ і с[вѧ]т[ы]хъ правовѣрныхъ архиеп[иско]пъ м[о]л[и]тваі бл[а]говѣрныхъ кн[ѧ]зии і пр[е]п[одо]бьныхъ черноризець іерѣиска[го]сбора. да кто бра[ть]е и о[т]ци и дѣтивидѣвше Б[ож]ие попѹщение сена всеі Рѹсьскои земли. грѣхъ же ра[ди] нашихъ попѹсти Б[ог]ъпоганыя на ны. наводить Б[ог]ъпо гнѣвѹ своемѹ иноплеменьникы на землю і тако съкрѹшеномъ имъ въспомѧнѹтсѧ къ Б[ог]ѹ. ѹсобная жеFolio 125’рать бываеть ѿ сважения дьяволѧ. Б[ог]ъ бо не хощеть зла въч[е]л[о]в[ѣ]цѣхъ но бл[а]га. а дьяволъ ра[дѹ]етсѧ зломѹ ѹбииствѹ и кровопролитию. земли же сгрѣшивши которои любо казнить Б[ог]ъсм[е]ртью іли гладомь іли наведениемь поганыхъ іли ведромь іли дъждемь силнымь іли казньми инѣми аще ли покаемсѧ і в нем же ныБ[ог]ъ велить жити. гл[аго]л[е]ть бо к намъ пр[о]р[о]к[о]мь. обратитесѧ комнѣ всѣмь с[е]р[д]ц[е]мь вашимьпостомь и плачемь да ащесице створимъ всѣхъ грѣхъпрощени бѹдемъ. но мы назлая възвращаемсѧ акысвинья валѧющесѧ в калѣгрѣховнѣмь присно і такопребываемъ. да сего ра[ди] каFolio 126зни приемлемъ всѧкыя ѿБ[ог]а. і нахожение ратныхъ.по Б[ож]ию повелѣнию грѣхъ ра[ди]нашихъ казнь приемлемъ.
W roku 6746 (1238) [Żona] Symeona Borysowica założyła monaster przy [cerkwi] św. Pawła[813]. Tegoż roku przybyli na ziemię riazańską obcoplemieńcy zwani Tatarami w niezliczonej liczbie, jak szarańcza. Kiedy nadciągnęli pierwsi z nich, zatrzymali się nad [rzeką] Uzą[814] i przekroczyli ją, i rozbili się tam obozem. I stamtąd wysłali swoich posłów – kobietę-czarownicę, a wraz z nią dwóch mężczyzn – do książąt riazańskich, żądając od nich dziesięciny ze wszystkiego: z ludzi, książąt, koni i wszelkich dóbr dziesiątą część. Książęta riazańscy: Jerzy, brat Ingwara[815], Oleg[816], Roman Igorowic[817], a także [książęta] Muromia i Prońska, nie wpuściwszy ich do grodu, wyjechali im naprzeciw w stronę Woroneża. I rzekli im książęta: „Gdy nas wszystkich już nie będzie, wówczas to wszystko będzie waszym”. I stamtąd wyprawili ich do Jerzego[818], do Włodzimierza. Stamtąd zaś odprawiono Tatarów z Woroneża nad [rzekę] Uzę. Książęta riazańscy wysłali posłów do Jerzego włodzimierskiego, prosząc go o pomoc lub o to, by sam przybył [z wojskiem]. Jerzy jednak sam nie wyruszył, ani nie usłuchał próśb książąt riazańskich, lecz chciał własną wojnę rozpętać. Lecz było już za późno, by sprzeciwiać się Bożemu gniewowi – jak dawniej zostało zapowiedziane przez Boga Jozuemu, synowi Nuna. Kiedy prowadził ich do Ziemi Obiecanej, wówczas rzekł: „Ześlę na nich przed wami zamęt, przerażenie, strach i drżenie”[819]. Takoż i przed nadejściem tych oto [Tatarów] odebrał nam Pan siłę, a za nasze grzechy zaszczepił w nas zamęt, przerażenie, strach i drżenie. Wówczas to pogańscy obcoplemieńcy oblegli Riazań i opasali go ostrogiem. Książę riazański Jerzy zamknął się wraz z ludźmi w grodzie. Książę Roman Igorowic stanął z nimi do walki wraz ze swoimi ludźmi. Książę włodzimierski Jerzy wysłał wówczas Jeremiasza[820] jako wojewodę ze strażą [przednią] i połączył siły z Romanem. Tatarzy otoczyli ich nieopodal Kołomny, i walczyli dzielnie, i zapędzili ich do umocnień. I tam zabito księcia Romana i Jeremiasza, i wielu poległo tam wraz z księciem i z Jeremiaszem. Moskwianie zaś [uciekli][821], niczego nie zobaczywszy. Tatarzy zdobyli gród w miesiącu grudniu, 21 [dnia], a rozpoczęli oblężenie 16 [dnia] tegoż miesiąca. I tak, zabili księcia i księżnę, mężczyzn, kobiety i dzieci, mnichów, mniszki i kapłanów – jednych ogniem, a innych mieczem. Pohańbili mniszki, popadie, dobre kobiety i dziewice na oczach [ich] matek i sióstr. Biskupa zaś uchronił Bóg – wyjechał w tym czasie, w którym wojska obległy gród. Któż, bracia, spośród nas, pozostałych między żywymi, nie zapłacze z tego powodu? Jakąż to oni cierpiętniczą i gorzką śmierć ponieśli! I gdybyśmy my, ujrzawszy to, przestraszyli się [chociaż] i płakali nad swoimi grzechami, utyskując dzień i noc! My jednak utyskujemy dzień i noc, skupieni na majątkach i nienawiści do bliźnich. Lecz powróćmy do leżącego przed nami. Kiedy bezbożni i pogańscy Tatarzy zdobyli Riazań, poszli na Włodzimierz – hordy przelewające krew chrześcijańską. Książę Jerzy wyszedł z Włodzimierza i zbiegł do Jarosławia, we Włodzimierzu zaś zamknął się jego syn Wsiewołod[822], wraz z matką[823], władyką i wszystkimi [mieszkańcami] swojej ziemi. Nieuznający Prawa Izmailici podeszli do grodu i oblegli gród [swoimi] siłami, i otoczyli wszystko umocnieniami. I kiedy nastał ranek, ujrzeli książę Wsiewołod i władyka Mitrofan[824], że gród niechybnie zostanie zdobyty. Weszli do cerkwi Świętej Bogurodzicy[825] i zostali postrzyżeni wszyscy w stan [mniszy], a nawet w schimę przez władykę Mitrofana: książę, księżna, córka [ich] i synowa, i dobrzy mężczyźni i kobiety. I gdy niepodlegający Prawu podeszli, ustawiwszy machiny oblężnicze, zdobyli gród i podłożyli pod niego ogień, w piątek przed niedzielą mięsopustną. Książę, władyka i księżna ujrzeli, że gród został podpalony, a ludzie już w ogniu konają, inni zaś – od miecza. I wbiegli do [cerkwi] Świętej Bogurodzicy, i zamknęli się w pomieszczeniu na chórze. Poganie zaś, wyważywszy drzwi, podpalili cerkiew, nazwłóczywszy drewna. I podusili się wszyscy[826], i tak skonali, oddawszy swe dusze Panu. Inni zaś ruszyli w pościg za księciem Jerzym do Jarosławia. Książę Jerzy wysłał Doroża na zwiad wraz z trzema tysiącami [zbrojnych]. I przybiegł Doroż, i rzekł: „Książę, oni już nas okrążyli”. I książę zaczął szykować wojska wokół siebie. I wnet nadciągnęli Tatarzy. Książę, nie zdążywszy nic [uczynić], zbiegł. I dotarł do rzeki Sit[827], i doścignęli go, i zakończył tam swoje życie. Bóg tylko wie, jak skonał. Wiele bowiem mówią o nim inni. Rostowcy i Suzdalcy rozeszli się w różne strony. Przeklęci zaś, przybywszy stamtąd, zajęli Moskwę, Perejasław, Juriew[828], Dmitrow[829], Wołok[ołamsk] i Twer. Tam też zabito syna Jarosława[830]. Nieuznający Prawa przybyli zaś stamtąd i oblegli Torżok, podczas obchodów pierwszego tygodnia Wielkiego Postu. I otoczyli wszystko wokół umocnieniami, jak przy zdobywaniu innych grodów. I bili się tam przeklęci przez dwa tygodnie, używając machin oblężniczych. I ludzie w grodzie opadli z sił, a z Nowogrodu nie nadchodziła dla nich pomoc. I każdy, kto tam był, trwał w zamęcie i strachu. I tak poganie zajęli gród. I wymordowali wszystkie osoby płci męskiej i żeńskiej, cały stan kapłański i mniszy. I wszyscy, obnażeni i pohańbieni, gorzką i żałosną [umarli] śmiercią. Oddali swoje dusze Panu w miesiącu marcu, 5 [dnia], na pamiątkę św. męczennika Nikona, w środę, w czwartym tygodniu Wielkiego Postu. Tam też zostali zabici Iwanko[831], posadnik Nowego Targu, Jakim Włunkowic, Gleb Borysowic i Michajło Mojżeszowic. Wówczas przeklęci bezbożnicy pognali z Torżka Seligerskim szlakiem, prawie aż do Krzyża Ignacego[832], siekąc wszystkich ludzi jak trawę, w odległości stu wiorst od Nowogrodu. Nowogród uchronili zaś: Bóg i święta, wielka, katedralna i apostolska cerkiew Świętej Sofii, i św. Cyryl, i modlitwy świętych i prawowiernych arcybiskupów, i bogobojnych książąt, i czcigodnych mnichów ze zgromadzenia kapłanów. Któż z braci, ojców i dzieci [nie zapłacze][833], ujrzawszy taki oto dopust Boży w całej ziemi Ruskiej? Z powodu naszych grzechów Bóg naprowadził na nas pogan. Bóg zsyła bowiem mocą swojego gniewu obcoplemieńców na ziemię. I kiedy oni [Rusini] są skruszeni, przypominają sobie o Bogu. Bratobójcza wojna zdarza się z poduszczenia diabła. Bóg bowiem nie pragnie zła wśród ludzi, lecz dobra. Diabeł zaś cieszy się z okrutnego morderstwa i rozlewu krwi. I którakolwiek ziemia zgrzeszyła, Bóg każe ją śmiercią, albo głodem, albo naprowadzeniem pogan, albo suszą, albo silnym deszczem, albo innymi karami – aż pokajamy się i będziemy żyć tak, jak nam Bóg każe. Mówi nam bowiem przez Proroka: „Nawróćcie się do mnie całym swym sercem, przez post i płacz, [i lament]”[834]. A jeśli tak uczynimy, zostaną nam wybaczone wszystkie grzechy. Lecz my do złych uczynków powracamy, jak świnia tarzając się nieustannie w gnoju grzechów, i tak trwamy. I z tego powodu przyjmujemy wszelakie kary od Boga, także i najazd zbrojnych. Z woli Bożej karę za nasze grzechy otrzymujemy.