Tłumaczenie i odczyt dziejów roku 6738 (1230)
Wybierz rok
Folio 109’Въ лѣ[то] 6738 (1230) трѧсесѧ землѧвъ пѧтък по велицѣ дни 5 нед[ѣли] въобѣдъ а инии ѹже бѧхѹ ѿобѣдали. то же бра[ть]ѥ не на добро на зло.Folio 110грѣхъ дѣлѧ нашихъ Б[ог]ъ намъ знамения кажеть да быхомъ сѧ покаяли ѿ грѣхъ нашихъ. коликѹБ[ог]ъ наведе на ны см[е]рть тои весныда то мы видѧще не разѹмѣхомъсвоѥя погыбели нъ скорѣиши быхомъ на зло. Того [же] лѣ[та] с[о]лнче помьрце маия въ 14 на с[вѧ]то[го] Сидоравъ ȣтор[ник] въ срьдъ ȣтра и бы акы въ5 ноции м[ѣсѧ]ць и опѧ[ть] наполнисѧи ради быхомъ небози.То[го] же м[ѣсѧ]цѧ въ 19 на сборъ с[вѧ]т[ы]хъо[те]ць 300 и 18 приде архѥп[иско]пъ Спуридонъ в Новъгородъ поставленъѿ митрополита Кюрила. поставленъ бы[сть] по[по]мъ въ сыропѹ[стнѹ]ю нед[ѣлю]архѥп[иско]п[о]мъ по ч[ис]тѣи нед[ѣли] на сборъ.Въ то [же] лѣ[то] кн[ѧ]зь Михаилъ створипострѣгы с[ы]н[о]ви своѥмѹ Ростїсла[вѹ] Новегородѣ ѹ с[вѧ]тѣи Софиии ѹя вла[с] археп[иско]пъ СпиридонFolio 110’и посади ѥго на столѣа самъ поидевъ Цьрниговъ. Томь [же] лѣ[тѣ] роспрѣсѧСтепанъ Твьрдиславиць съ Водовїкомь Иванке Тимошкиниць по Степанѣ и биша Иванка паробчи посадници. то [же] бы[сть] на Городищи. а заѹ[тра]створи вѣцѣ на посадни[ка] на Ѧрослали дворѣ и поиде на дворъ ѥго и розграбиша и. посадник же опѧ[ть] възъвари городъ вьсь и Сменъ Бори[со]вицьна Иванка и на Якима Влѹнковицѧ и на Прокшю Лашнева. поидоша съ вѣчѧ и мно[го] дворовъ розграбиша а Волоса Блѹткиницѧ навѣчи ѹбиша. ре[че] посадник. ты ѥсимои дворъ хотелъ зажечи. а Пропрокшинъ [sic!] дворъ зажгоша. а Якимъ бежа къ Ярославѹ а иниисхоронишасѧ. нъ и тѣхъ ѹротївше пѹ[сти]ша. а Иванка после имъшѹби Водовикъ въвьргошьвъ Волхово.Folio 111То[го] же Б[ог]ъ видѧ наша безаконияи бра[то]ненавидениѥ и непокорениѥ дрѹг къ дрѹ[гѹ] и зависть и кр[ес]т[о]мьвѣрѧщесѧ въ лжю ѥгоже анг[е]ли немогѹть зрѣти и мно[го]очити крылы закрывають[сѧ] то[го] же мы въ рѹ[ка]хъ дьржаще сквѣрньны ѹсты цѣлѹѥмъ. и за то Б[ог]ъ на нас поганыѧнавѣдѣ и землю нашю пѹ[стѹ] положиша. а иноѥ сами не блюдѹчебез милости истерѧхомъ своювла[сть] и та[ко] бы[сть] пѹ[ста]. и тако ны Г[оспод]ь Б[ог]ъвъзда по дѣломъ нашимъ. избимразъ на Въздвижениѥ ч[ес]тьна[го]х[рест]а обильѥ по волости нашеи иѿтолѣ горе ѹстави[сѧ] велико. почахомъ кѹпити хлѣбъ по 8 кунъа ржи кадь по 20 гр[и]в[е]нъ а въ дворехъ по пол 30 а пшеницѣ по 40гр[и]в[е]нъ а пшена по 50 а овсѣ поFolio 111’13 гр[и]в[е]н. и разидесѧ гр[а]дъ нашь и волость наша и полни быша чю[жии] гра[ди]и страны бра[ть]ѥ нашеи и сестръ аостанъкъ почаша мерети. и ктоне просльзитьсѧ о семь видѧщемьртвьцѧ по ѹличамъ лежащаи младѣнцѧ ѿ пьсъ изедаѥмы.и въложи Б[ог]ъ въ с[е]рдце бл[а]гоѥ створити археп[иско]пу Спуридонѹ. и постави скѹделницю ѹ с[вѧ]т[ы]хъ Ап[осто]лъ въ ямѣ на Просьскои ѹлици. и пристави мѹжа бл[а]га смерена именьмь Станила возитимьртвьцѧ на кони кде обидѹце по городѹ. и та[ко] беспрестанипо всѧ дни влачаше и наполнидо вьрха иже бы[сть] в неи числомь3000 и 30. На тѹ [же] зимѹ поиде кнѧжиць Ростислав съ посадни[ко]мь Вънездомь на ТържькъFolio 112м[ѣсѧ]цѧ декѧ[брѧ] въ 8 въ нед[ѣлю]. а заѹтраѹбиша Смена Борисовицѧ въ 9а домъ ѥго всь розграбиша и селаа женѹ ѥго яша а самого погрѣбоша ѹ с[вѧ]то[го] Гюргѧ въ манастыри.та[ко]же и Водовиковъ дворъ и селаи бра[та] его Михалѧ и Даньсла[ва] иБорисовъ тысѧчьскаго и Творимириць иныхъ много дворовъ.а Водовикъ то зло ѹслышавъ побеже съ Торжькѹ съ бра[ть]ѥю и Борис тысѧчьскыи и новотържьчи къ Михаилѹ въ Цьрниговъ. Идаша посадничьство СтепанѹТвьрдиславичю а тысѧчьскоеМиките Петриловицю а добытъкъ Сменовъ и Водовиковъ по стомъ розделиша. они трѹдишасѧсъбирающе а си въ трѹдъ ихъ вънидоша. о та[ко]вых бо рече Д[ѹ]хъ с[вѧ]тыFolio 112’и. събираѥть а нѣ вѣ[сть] комѹ сбирает.А кнѧжицю Ростисла[вѹ] пѹ[ть] показаша с Торожкѹ къ о[т]ц[е]ви въ Цьрниговъ. ка[ко] о[те]ць твои реклъ былъ въсѣсти на коне на воинѹ съ Въздвижения и кр[ес]тъ цѣловалъ а се ѹже Микулинъ д[е]нь съ нас кр[ес]тноечелованиѥ. а ты поиди прочь амы собе кн[ѧ]зѧ промыслимъ.И посла[ша] по Яросла[ва] на всеи волиновгородьстѣи. Ярослав же въбързѣ приде въ Новъгородъ м[ѣсѧ]цѧдекѧ[брѧ] въ 30 и створи вѣцѣ и цѣлова с[вѧ]тѹю Б[огороди]цю на грамотахъна всѣхъ Ярослалихъ. и сѣдѣвъ2 нед[ѣли] иде опѧ[ть] въ Переяслаль поя съ собою мѹ[жи] новгородьскыямоложьшая а с[ы]на своя 2 посади Новѣгородѣ Феодора и Ольѯандра. Тои же зимѣ въвѣFolio 113доша съ Хѹтина ѿ с[вѧ]т[о]го Сп[а]са Арсѣния игѹмена мѹ[жа] кротка и смерена кн[ѧ]зь Ярослав вл[а]д[ы]ка Спуридонъи всь Новгородъ и даша игѹменьство ѹ с[вѧ]то[го] Георгия. а Савѹ лишиша посадиша и въ келии. и разболесѧ лежавъ 6 нед[ѣль] и прѣстависѧ марта въ 15 въ с[ѹбот]ѹ предъобедьнею. и та[ко] погрѣбенъ бы[сть] игѹменомь Арсѣниѥмь и всѣюбра[ть]ѥю. а даи Б[ог]ъ м[о]л[и]тва ѥго с[вѧ]таѧвсѣмъ кр[ес]тьяномъ и мнѣ грѣшномȣ Тимофѣю понаманарю.бѧшеть бо мѹж бл[а]гъ кротъкъ съмѣренъ и незлобивъ. покои Б[ог]ъд[ѹ]шю ѥго съ всѣми правьдныими въ ц[ѣса]р[с]твии н[е]б[ес]нѣмь.Мы же на прѣднеѥ възвратимъсѧ на горкѹю и бѣднѹю памѧ[ть] тоя весны. что бо рещи иFolio 113’ли что г[лаго]л[а]ти о бывшеи на нас ѿ Б[ог]аказни. яко инии простая чадь рѣзахѹ лю[ди] живыя и ядѧхѹ а инїи мьртвая мѧ[са] и трѹпиѥ обрѣзающе ядѧхѹ а друзии конинѹпсинѹ кошкы. нъ тѣхъ осочивъше тако творѧхѹ овъихъ огньмь ижгоша а дрѹгыхъ осѣкошаиныхъ извѣшаша. ини же мъхъядѧхѹ ѹшь соснѹ корѹ липовѹ и листъ ильмъ кто что замыслѧ. а инии па[кы] зли ч[е]л[о]в[ѣ]ципочаша добрыхъ лю[ди]и домы зажїгати. кде чююче рожь и та[ко] разграбливахѹть имениѥ ихъ въ покаяния мѣ[сто] злоѥ и горцѧиши тогобыхомъ на зло а видѧще предъ очима нашима гневъ Б[о]жии. мьртвьци по ѹ[ли]чамъ и по търгѹи по мостѹ по великомѹ ѿ пьсъFolio 114изедаѥмы оже не можахѹ погрѣбати. и поставиша дрѹгѹю скѹдьлницю на поли коньць Чюдиньчевѣ ѹлици и бы[сть] та пълна в нѣиже числа нѣ[сть]. а 3тьюю поставиша на Колѣни за с[вѧ]т[ы]мь Рожьствомъ и та [же] бы[сть] пълна въ неижечисла нѣ[сть]. то[же] бы намъ все видѧще предъ очима лѹчьшимъ быти мы же быхомъ пѹщьши братбра[тѹ] не съжалѧшетьсѧ ни о[те]чь с[ы]нови ни м[а]ти дъчери ни сѹсѣдъсѹсѣдѹ не ѹламлѧше хлѣба.не бы[сть] м[и]л[ос]ти межи нами нъ бѧше тѹга и печаль на ѹличи скърбь дрѹгъ съ дрѹгомъ дома тъска зрѧще дѣтии плачюще хлѣба а дрѹгая ѹмирающа. и кѹплѧхомъ по гр[и]внѣ хлѣб и по болшюа ржи 4ю ча[сть] кади кѹплѧхомъпо гр[и]внѣ серѣбра. и даяхȣ о[т]циFolio 114’и м[а]т[е]ри дѣ[ти] своѥ одьрень ис хлѣба гостьмъ. се же горе бы[сть] не вънашеи земли въ одинои нъ повсеи обла[сти] Рѹ[сь]стѣи кромѣ Кыѥва одиного. и тако ны Б[ог]ъ възда по дѣломъ нашимъ.
W roku 6738 (1230) Zatrzęsła się ziemia w piątek, w piątym tygodniu po Wielkiej Nocy, w porze obiadu, gdy niektórzy już skończyli go spożywać. To, bracia, nie zwiastuje dobra, lecz zło! Z powodu naszych grzechów Bóg zsyła nam znaki, abyśmy się pokajali za nasze grzechy. Ileż to śmierci naprowadził na nas Bóg tej wiosny! A my, widząc to, nie pojęliśmy swojej zguby, lecz jeszcze bardziej skłanialiśmy się ku złu. Tegoż roku słońce zaćmiło się w maju, 14 [dnia], w święto św. Izydora, we wtorek, w czasie poranka. I było jak księżyc piątej nocy, a potem znów stało się pełne, i radzi byliśmy, niebożęta. W tym samym miesiącu, 19 [dnia], w święto Soboru Trzystu Osiemnastu Świętych Ojców [w Nikei] przybył do Nowogrodu arcybiskup Spirydon, ustanowiony przez metropolitę Cyryla[759]. Został on wyświęcony na kapłana w tygodniu seropustnym, na arcybiskupa zaś – na naradzie, po tygodniu wielkanocnym. Tegoż roku książę Michał urządził postrzyżyny swojemu synowi Rościsławowi w Nowogrodzie, w Świętej Sofii i ściął [jego] włosy arcybiskup Spirydon. I posadził go na tronie, a sam wyjechał do Czernihowa. W tymże roku powadził się Stiepan Twierdzisławowic[760] z Wodowikiem[761]. Iwanko Timoszkinic był po stronie Stiepana i pobili Iwanka słudzy posadnika. Działo się to na Grodziszczu. Nazajutrz zaś zwołał on wiec na Jarosławowym Dworze przeciwko posadnikowi i poszedł do jego dworu, i rozgrabiono go. Posadnik natomiast wraz z Symeonem Borysowicem[762] podburzył całe miasto przeciwko Iwankowi, Jakimowi Włunkowicowi i Prokszy Łaszniewowi. Poszli prosto z wiecu i splądrowali wiele dworów, a Wołosa Błutkinica zabili na wiecu. Rzekł posadnik: „Tyś miał zamiar mój dwór podpalić”. Podpalono dwór Prokszy, Jakim zbiegł do Jarosława[763], a inni pochowali się. Ich jednak, zaprzysiągłszy, puszczono wolno. A Iwanka schwytał później Wodowik i zabił go, wrzucając do Wołchowa. I Bóg widział całe nasze bezprawie, i nienawiść wśród braci, i brak posłuchu dla siebie nawzajem, i zazdrość, i krzywoprzysięstwo [z powoływaniem się] na krzyż, na który anioły nie śmieją spoglądać i zakrywają się wieloocznymi skrzydłami, a który my całujemy plugawymi ustami, trzymając w rękach! I za to wszystko Bóg naprowadził na nas pogan, i spustoszyli naszą ziemię. Gdzie indziej zaś, przez brak starania i miłosierdzia, sami utraciliśmy naszą władzę i przez to [obszary te] stały się puste. I tak Pan Bóg odpłacił nam za nasze uczynki. W dzień Podwyższenia Czcigodnego Krzyża mróz wybił zboża na terenie naszej wołosti i od tego momentu zapanowała wielka niedola. Zaczęliśmy kupować chleb za osiem kun, kadź żyta – za dwadzieścia grzywien, a w dworach – za dwadzieścia pięć, [kadź] pszenicy – za czterdzieści grzywien, prosa – za pięćdziesiąt, a owsa – za trzynaście grzywien. Nasze miasto opustoszało i nasza wołost [także], a obce miasta i krainy pełne były naszych braci i sióstr. Pozostali zaczęli zaś umierać. Któż nie zapłakałby, widząc trupy leżące na ulicach i dzieci zjadane przez psy? I Bóg włożył w serce arcybiskupa Spirydona [chęć] uczynienia dobra. I założył on zbiorową mogiłę w dole obok [cerkwi] św. św. Apostołów, przy ulicy Pruskiej[764]. I wyznaczył męża dobrego i pokornego o imieniu Staniła, aby końmi zwoził trupy, które były w mieście. I tak też on bez wytchnienia, przez wszystkie dni zwłóczył [je] i wypełnił [dół] po wierzch, aż było w nim trzy tysiące i trzydzieści [ciał]. Tejże zimy udał się książęcy syn Rościsław wraz z posadnikiem Wniezdem[765] do Torżka w miesiącu grudniu, 8 [dnia], w niedzielę. Nazajutrz zaś, 9 [grudnia] zamordowano Symeona Borysowica[766], jego dom i wsie doszczętnie rozgrabiono, żonę uwięziono, a jego samego pochowano w monasterze św. Jerzego[767]. [Splądrowano] także dwór i wsie Wodowika, jego brata Michała, Danisława, tysięcznika Borysa[768], Tworimira i wiele innych dworów. Gdy Wodowik usłyszał o tym nieszczęściu, uciekł z Torżka wraz z braćmi, tysiącznikiem Borysem i mieszkańcami Nowego Targu do Michała[769], do Czernihowa. I powierzono urząd posadnika Stiepanowi Twierdzisławowicowi[770], a tysięcznika – Mikicie Pietriłowicowi[771]. Dobytek Symeona i Wodowika rozdzielono zaś między sotnie. Oni trudzili się zbierając [te dobra], a tamci przejęli [owoce] ich pracy. O takich to ludziach powiedział Duch Święty: „Gromadzi, lecz nie wie, kto to zabierze”[772]. A książątku Rościsławowi pokazano drzwi, [aby odszedł] z Torżka do ojca, do Czernihowa, [ze słowami]: „Ojciec twój rzekł ongiś, że wsiądzie na konia, [by iść] na wojnę w dzień Podwyższenia [Krzyża] i krzyż całował. A oto mamy już dzień św. Mikołaja – [zwolnieni jesteśmy] z przysięgi krzyżowej. Odejdź więc precz, a my sobie księcia wybierzemy”. I posłano po Jarosława[773], z [zachowaniem] wszystkich wolności nowogrodzkich. Jarosław pośpiesznie przybył do Nowogrodu w miesiącu grudniu, 30 [dnia], zwołał wiec i ucałował [ikonę] Świętej Bogurodzicy, [zaprzysięgając] wszystkie dokumenty Jarosławowe. I przesiedziawszy dwa tygodnie, udał się znów do Perejasławia, wziąwszy ze sobą młodszych mężczyzn nowogrodzkich, a swoich dwóch synów, Teodora i Aleksandra pozostawił w Nowogrodzie. Tejże zimy książę Jarosław, władyka Spirydon i wszyscy Nowogrodzianie przywiedli z Chutyni, z [monasteru] Świętego Zbawiciela[774] igumena Arseniusza[775], męża łagodnego i pokornego i powierzyli mu godność igumena w [monasterze] św. Jerzego[776]. Pozbawiono [jej] natomiast Sabę[777] i osadzono go w celi. I rozchorował się, i przeleżawszy sześć tygodni, zmarł w marcu, 15 [dnia], w sobotę, przed południowym nabożeństwem. I tak, został pochowany przez igumena Arseniusza i wszystkich braci. Niech Bóg wysłucha jego świętej modlitwy za wszystkich chrześcijan i za mnie, grzesznego paramonarza Tymoteusza[778]! Był on bowiem mężem dobrym, łagodnym, pokornym i życzliwym. Obdarz, Boże, jego duszę pokojem wraz ze wszystkimi sprawiedliwymi w Królestwie Niebieskim! My zaś powróćmy do poprzedniej [opowieści], do gorzkiego i nieszczęsnego wspomnienia tej wiosny. Cóż bowiem można powiedzieć albo jak opisać karę, która została na nas zesłana przez Boga? Oto niektórzy spośród prostego ludu zarzynali żywych ludzi i jedli ich, inni zaś jedli martwe ciała, obkrawając trupy, jeszcze inni natomiast – konie, psy i koty. Tych jednak schwytano i uczyniono z nimi [tak]: jednych spalono w ogniu, innych zasieczono, a jeszcze innych – powieszono. Inni natomiast jedli mech, oset, korę sosnową i lipową oraz liście wiązu – co komu przyszło do głowy. A jacyś inni źli ludzie poczęli znów podpalać domy dobrych ludzi – tam, gdzie wyczuli ziarno. I tak rozgrabiali ich majątek. Zamiast odczuwać skruchę za zło, jeszcze mocniej skłanialiśmy się do niego, widząc na własne oczy taki gniew Boży: zmarłych [leżących] na ulicach, na targu i na wielkim moście, zjadanych przez psy, gdyż nikt nie był w stanie ich pogrzebać. I założono drugą zbiorową mogiłę na polu u wylotu ulicy Czudincewej[779], i stała się pełna, i nie zliczymy [pochowanych w niej]. Trzecią zaś [mogiłę] założono na Kolenie, za [cerkwią] Świętego Narodzenia[780] i ta stała się pełna, i nie zliczymy [pochowanych w niej]. Działo się tak, abyśmy – mając przed oczami to wszystko – stali się lepszymi, my jednak staliśmy się gorsi: nie użalił się brat nad bratem, ojciec nad synem, matka nad córką, ani sąsiad sąsiadowi nie odłamał chleba. Nie było miłosierdzia wśród nas, lecz panował smutek i rozpacz, na ulicy wspólnie [odczuwaliśmy] żal, a w domu – cierpienie, widząc dzieci płaczące za chlebem, inne zaś – umierające. I kupowaliśmy chleb za grzywnę albo i drożej, czwartą część kadzi żyta zaś kupowaliśmy za grzywnę srebra. Ojcowie i matki dla chleba oddawali własne dzieci w niewolę przyjezdnym. Takie nieszczęście było nie jedynie w naszej ziemi, lecz na całym obszarze ruskim z wyjątkiem jednego Kijowa. Tak Bóg odpłacił nam za nasze postępki.